Jak odczytywać oznaczenia stali?

Stal to stop węgla z żelazem, zawierający inne pierwiastki, głównie metale. Materiał ten zawiera więcej żelaza niż jakiegokolwiek innego pierwiastka, zawartość węgla musi być w nim mniejsza niż 2%. Na pierwszy rzut oka skomplikowane oznaczenia stali mogą wydawać się trudne do rozszyfrowania. Kiedy jednak zapoznamy się ze sposobami znakowania stali, zrozumiemy jak dużo można wyczytać z tych sygnatur.

System znakowania stali stosowany w państwach Unii Europejskiej został ujęty w normach materiałowych PN-EN 10027-1 oraz PN-EN 10027-2, a na rynku można także wciąż spotkać oznaczenia według norm polskich.

Norma PN-EN 10027-1

Oznaczenia wg tej normy składają się z liter i cyfr, które określają cechy stali, takie jak: zastosowanie, własności mechaniczne i fizyczne, skład chemiczny. Oznaczenia te uzupełnia się symbolami dodatkowymi, aby uniknąć powtarzalności, a także, aby pomocniczo scharakteryzować takie cechy jak: warunki obróbki cieplnej, przydatność do pracy w wysokich i niskich temperaturach itp. Znaki stali w tej normie dzieli się na dwie grupy. Grupa 1 – wskazuje zastosowanie i własności mechaniczne lub fizyczne stali. Oznaczenie zawiera dwa symbole główne i co najmniej jeden symbol dodatkowy. Pierwszy symbol główny to wielka litera alfabetu łacińskiego, która określa zastosowanie stali, np. S – stal konstrukcyjna, L – stal na rury przewodowe, R – stal na szyny, Y – stal na struny sprężające, P – stal na urządzenia ciśnieniowe. Drugi symbol główny to trzycyfrowa liczba, która jest charakterystyczną, wymaganą lub minimalną granicą plastyczności w MPa, wytrzymałością na rozciąganie, nominalną twardością itp. – w zależności od zastosowania stali. Przykładem takiego oznaczenia jest: P265GH. Jest to stal niestopowa i niskowęglowa, wykorzystywana do produkcji elementów narażonych na pracę w podwyższonej temperaturze (GH) lub przy wysokim ciśnieniu (P), takich jak części do kotłów i zbiorników ciśnieniowych. Grupa 2 – wskazuje skład chemiczny stali. W oznaczeniu podaje się kolejno:

1. opcjonalny symbol X, który wskazuje, że stal zawiera dodatek stopowy w ilości >5%,
2. procentową zawartość węgla ×100,
3. symbole chemiczne wszystkich dodatków stopowych w kolejności od największej do najmniejszej zawartości w stali,
4. liczby rozdzielone dywizami, określające zawartość procentową dodatków stopowych (brak liczby oznacza zawartość <1%).

Przykładem oznaczenia według tych norm może być 14MoV6-3 – stal molibdenowo-wanadowa, którą ma w swojej ofercie firma Polmet z Tarnowskich Gór, doświadczony dystrybutor stali jakościowej.

Norma PN-EN 10027-2

Numery w systemie według tej normy składają się z pięciu cyfr w formacie I.xxnn, gdzie I oznacza stop żelaza, xx to grupa stali, nn konkretny gatunek w grupie. Jest to oznakowanie unikatowe, które znacząco ułatwia przetwarzanie danych i jest rozwiązaniem dogodnym zwłaszcza do celów zestawieniowo-rozliczeniowych. W praktyce norma ta nie powinna sprawiać problemu, ponieważ aby rozszyfrować oznaczenia, można zajrzeć do zawierającego je katalogu. Wymieniona wcześniej stal molibdenowo-wanadowa ma w tej klasyfikacji numer 1.7715. W Polsce wykorzystuje się także, wypierane przez europejskie systemy, normy polskie (według nich, wymieniona wcześniej stal ma zamiennik o oznaczeniu 13HMF). Oznaczenia wg norm polskich są dość mocno rozproszone w różnych dokumentach dotyczących norm materiałowych. Wprowadzenie norm europejskich znacznie uporządkowało tę kwestię.