Psychoterapia grupowa w leczeniu uzależnień

Terapię grupową uważa się dość powszechnie za bardzo skuteczną formę terapii uzależnień. Spotkanie osób o podobnych problemach, możliwość wymiany doświadczeń i tworzenia relacji w małej grupie społecznej, daje wielostronne korzyści. Jednocześnie należy pamiętać, że terapia grupowa nie jest skutecznym remedium dla każdego pacjenta.

Nie każda osoba uzależniona jest gotowa podjąć terapię w grupie. Często potrzeba wielu spotkań indywidualnych, aby przygotować pacjenta do grupowej terapii uzależnień. Specjalista z prywatnego ośrodka terapii uzależnień “Moje Życie” zwraca uwagę na fakt, że decyzja o skierowaniu na terapię grupową zawsze poprzedzona jest wnikliwym badaniem i oceną kondycji psychicznej i gotowości pacjenta do podjęcia tej formy leczenia: 

– Człowiek jest istotą społeczną, która do właściwego funkcjonowania potrzebuje sieci relacji społecznych. Jeżeli dochodzi do ich zaburzenia, na przykład w efekcie uzależnienia, pojawiają się problemy osobowościowe. Grupa terapeutyczna jest rodzajem mikrospołeczności, w której – w kontrolowanych warunkach, pod opieką specjalisty – można z jednej strony określić rodzaj własnych trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych. W grupie można uczyć się zachowań i strategii, które potem można zastosować po zakończeniu terapii – w życiu osobistym, w środowisku pracy, w grupach koleżeńskich czy sąsiedzkich. Dzięki temu zyskujemy szansę zaspokojenia naturalnej potrzeby przynależności, czucia się częścią większej społeczności, która oferuje nam różne sposoby wsparcia i ochrony. 

Terapia grupowa zazwyczaj przynosi dobre efekty w przypadku osób, które mają zaburzone mechanizmy nawiązywania relacji w grupie czy wręcz cierpią na fobię społeczną. 

Grupa zamknięta – grupa otwarta 

Terapia grupowa może odbywać się w kilku różnych modelach, które różnią się poziomem dostępności grupy dla nowych pacjentów: 

• grupa zamknięta – ma określoną liczbę członków, wszyscy uczestnicy grupy rozpoczynają terapię jednocześnie, a grupa jest rozwiązywana po zakończeniu terapii – w trakcie działania do grupy nie dochodzą nowe osoby, 
• grupa półotwarta – w odróżnieniu od grupy zamkniętej, członkowie grupy półotwartej dołączają do niej i ją opuszczają w trakcie trwania terapii – ten model nastawiony jest na przyjmowanie nowych pacjentów, którzy wchodzą na miejsce tych, którzy opuścili grupę, 
• grupa otwarta – najbardziej elastyczny model, w którym liczba uczestników jest płynna, zależne od tego, ile osób pojawi się w wyznaczonym czasie i miejscu na spotkaniu. 

Warto wspomnieć o terapii grupowej online. Ta forma leczenia powstała w odpowiedzi na trudne warunki kryzysu wywołanego przez epidemię COVID-19. Technicznie odbywa się ona w analogiczny sposób jak indywidualna terapia online – uczestnicy grupy potrzebują urządzeń z dostępem do Internetu, które wyposażone są w kamerę, mikrofon i głośniki.  

Jakie wartości wnosi terapia grupowa? 

Kontakty społeczne są niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania psychiki człowieka, a jednocześnie stanowią źródło wielu emocjonalnych zranień, a często także głębokich traum. Grupa terapeutyczna – jako model naturalnych stosunków społecznych –pozwala przeanalizować i zrozumieć swoje postępowanie oraz rozpocząć pracę nad poprawą relacji z otoczeniem. Sesje grupowe dość powszechnie uznaje się za skuteczną formę terapii uzależnień, w tym leczenia choroby alkoholowej, terapii uzależnienia od narkotyków, hazardu czy seksu i pornografii. 

Jest wiele istotnych wartości, które niesie ze sobą terapia grupowa. Systematyzację jej unikalnych korzyści przeprowadził znany amerykański psychoterapeuta Irvin D. Yalom. Oto lecznicze właściwości spotkań terapeutycznych w gronie osób z podobnymi problemami: 

• zaszczepienie nadziei – obserwując innych członków grupy i ich postępy w terapii, rozbudzamy w sobie nadzieję, że nam też może się udać – nadzieja jest przez wielu terapeutów uznawana za konieczny warunek rozpoczęcia i podtrzymywania procesu zdrowienia, 
• uniwersalność – jednym z problemów osób uzależnionych jest osamotnienie, poczucie napiętnowania i oddzielenia od innych ludzi – spotkania grupowe uzmysławiają, że problemy podobne do naszych ma wiele innych osób, że nie jesteśmy złym wyjątkiem, a to, co do tej pory spychało nas na margines, staje się czynnikiem zbliżającym,   
• psychoedukacja – uczestnicy grupy terapeutycznej dzielą się wiedzą na temat działania ludzkiej psychiki oraz interakcji z otoczeniem – mają szansę lepiej zrozumieć własne emocje i sytuację, w której się znaleźli, 
• altruizm – sesje grupowe są praktyczną szkołą altruizmu: pomagając innym zaczynamy rozumieć, jak wiele mamy do zaoferowania, jak bardzo możemy być komuś potrzebni – w ten sposób zaczynamy dostrzegać i doceniać własną wartość, 
• odtwarzanie grupy rodzinnej – często w trakcie terapii uczestnik przenosi na terapeutę i innych członków grupy emocje, których doświadczał w relacjach z ważnymi osobami ze swego życia, w tym szczególnie z okresu dzieciństwa – dzięki temu, w kontrolowanych i bezpiecznych warunkach, można przeprowadzić analizę i poszukiwać sposobów leczenia traum, 
• trening kompetencji społecznych – grupa terapeutyczna stwarza okazję do trenowania umiejętności społecznych, takich jak wyrażanie emocji, obrona swoich racji, argumentacja, mediowanie w konfliktach, ale też umiejętności wspólnej zabawy, 
• nauka przez naśladowanie – uczestnicy grupy terapeutycznej obserwują się nawzajem i próbują zastosować atrakcyjne wzorce zachowań i postawy we własnym życiu, 
• trening interpersonalny – grupa działa jak “lustro”: każde zachowanie spotyka się z interakcją, a uczestnik grupy otrzymuje natychmiastowy feedback – dzięki temu można bardzo skutecznie testować różne zachowania oraz strategie i dokonywać szybkich korekt własnych zachowań oraz ocen postępowania innych członków grupy, 
• poczucie przynależności – grupa daje poczucie przynależności, zaspokaja potrzebę wspólnoty, akceptacji i poczucia istotności własnej osoby, 
• szansa na przeżycie katharsis – na forum grupy, jeżeli czujemy się w niej bezpiecznie i darzymy zaufaniem innych uczestników spotkania, możemy pozwolić sobie na rozładowanie emocji, na oczyszczający wybuch, który uwalnia od poczucia winy, złości czy lęków. 

Mechanizmy każdego typu uzależnienia – zarówno w przypadku uzależnień chemicznych, jak też behawioralnych – działają w taki sposób, że osoba uzależniona żyje w świecie iluzji i zaprzeczenia. Kontakt z grupą, w której znajdują się osoby doskonale znające mechanizmy samooszukiwania się, pozwala zobaczyć swoje problemy we właściwych proporcjach i w realnym świetle. Urealnienie własnych problemów jest warunkiem i jednym z sygnałów rozpoczęcia procesu zdrowienia.