Jak postarzyć drewno?

Ostatnimi czasy panuje moda na styl retro. Osoby dysponujące większą ilością gotówki mogą kupić przemysłowo lub ręcznie postarzane meble drewniane. Jeżeli jesteśmy dobrzy w pracach manualnych, możemy również sami spróbować nadać wybranemu regałowi, komodzie czy stołu charakterystyczny, postarzały efekt. Jakie są najpopularniejsze i najbardziej efektywne techniki postarzania drewna, które możemy wykorzystać w domowej pracowni?

Postarzanie drewna –  podstawowe zasady

Techniki postarzania drewna opierają się na trzech podstawowych zasadach, które pozwalają na uzyskanie ładnego i designerskiego efektu, a jednocześnie pozostawienie materiału w stanie wręcz nienaruszonym, mimo mechanicznych czy fizycznych ingerencji.

Są to:

1. dokładne wyczyszczenie drewnianej powierzchni

2. starcie z wybranego fragmentu drewna wierzchniej warstwy lakieru, np. papierem ściernym

3. usunięcie wszystkich pozostałości.

Szczotkowanie drewna

Szczotkowanie drewna jest zdecydowanie najpopularniejszą i zarazem najprostszą techniką jego postarzania. Do zabiegu wykorzystujemy jedynie drucianą szczotkę, za pomocą której delikatnie usuwamy wierzchnią warstwę powierzchni. 

Aby osiągnąć prawidłowy efekt, musimy działać na litym drewnie. Jeżeli było ono wcześniej malowane, uprzednio należy pozbyć się warstw zaschniętej farby – można użyć do tego np. szlifierki przelotowej bądź gruboziarnistego papieru ściernego (oraz dodatkowo drobnoziarnistego odpowiednika, by wygładzić podłoże). Mimo ingerencji mechanicznych szczotkowane drewno nie ulega uszkodzeniom, ponieważ usunięcie wierzchniej warstwy nie powoduje naruszenia samej jego struktury. Delikatność i wyczucie to tutaj słowa klucze.

Po szczotkowaniu przecieramy powierzchnię drewna wełną stalową (umożliwia usunięcie pyłów i zabrudzeń z zagłębień), po czym pokrywamy je specjalnym olejem, woskiem bądź lakierem, co pozwala utrwalić i zabezpieczyć efekty naszej pracy. W rezultacie otrzymujemy rysy i nieregularne wyżłobienia, które stwarzają wrażenie powstałych na skutek wieloletniego użytkowania. W zakładach stolarskich szczotkowanie określa się często jako strukturyzację drewna. Poza tym proces postarzania wygląda podobnie – tworzenie wyżłobień i celowych uszkodzeń, usuwanie zadziorów, wygładzanie powierzchni oraz zabezpieczanie. Jedyną różnicą jest użycie do tego specjalistycznych narzędzi.

Przecieranie drewna

Przecieranie to technika podobna do szczotkowania, jednak zamiast drucianej szczotki użyty zostaje papier ścierny. W tej metodzie wykorzystywane są dwie kontrastujące ze sobą farby, które po nałożeniu nachodzą jedna na drugą. Po ich zastosowaniu przecieramy papierem ściernym wierzchnią warstwę farby tak, by odsłonić tę spodnią. Kiedy wyschnie pierwsza warstwa farby, smarujemy powierzchnię drewna świecą parafinową, która ułatwi tarcie. Istotne jest, by ścierać jedynie te miejsca, które najczęściej ulegają samoistnemu ścieraniu, tj. krawędzie i obrzeża mebli, uchwyty, blaty. Technika pozwala uzyskać taki efekt wizualny jak przy długoletnim użytkowaniu mebli.

Można również wykonać przecieranie bez użycia farb, wykorzystując jedynie papier ścierny. Wtedy zamiast spodniej pomalowanej warstwy dotrzemy do surowego drewna. Metoda ta sprawdza się dobrze przy drewnie sosnowym.

Szarzenie drewna  

Szarzenie drewna jest techniką postarzania drewna, która wymaga uprzedniego przygotowania. Potrzebujemy wełny stalowej lub starych gwoździ, octu jabłkowego i dużego słoja. Napełniamy naczynie octem, po czym wrzucamy do niego wełnę bądź gwoździe, pozostawiając miksturę na kilka dni. Trzymamy roztwór w formie nierozpieczętowanej tym dłużej, im ciemniejszego odcienia potrzebujemy (zaobserwujemy stan płynu po kolorze octu). Gdy roztwór osiągnie satysfakcjonujący odcień, nakładamy go na powierzchnię surowego drewna za pomocą pędzelka lub miękkiego tamponu. Efektem jest charakterystyczne, szarawe zabarwienie.

Szczególnym znakiem rozpoznawczym techniki szarzenia drewna jest klarowne i niezwykle estetyczne wydobycie na wierzch naturalnej struktury drewna, czyli zarysu słojów, wszelkich rys i przetarć. Wszystko to nadaje drewnu designerski, niepowtarzalny wygląd.

Przy tej technice warto też wspomnieć o innej prowizorycznej formie barwienia drewna, w której wykorzystujemy kawę lub herbatę. Musimy zaparzyć bardzo mocny napar, odstawić do wystygnięcia, a następnie pokryć nim powierzchnię drewna. Efekty najprawdopodobniej nie pojawią się natychmiastowo. Będziemy musieli przeprowadzić kilka zabiegów barwienia drewna kawą lub herbatą, by uzyskać pożądany rezultat.

Patynowanie drewna

Patynowanie drewna jest specjalną techniką polegającą na nakładaniu wybranych warstw farb na bazie akrylu we właściwej kolejności. Wykorzystywane są powierzchnie nierówne, przecierane, z wyraźnymi spękaniami i zarysowaniami. Farbę można nałożyć pędzlem, gąbką lub natryskiem. Kolejnym krokiem jest dokładne przykładanie do drewna materiału absorbującego nadmiar preparatu, np. bibuły, którego reszta pozostanie w wyżłobieniach i rysach. Drewno wymaga wyschnięcia, dlatego zostawiamy go na 24 godziny w bezpiecznym miejscu, a na końcu tradycyjnie nakładamy warstwę ochronną.

Charakterystyczny jest fakt, że postarzanie techniką patynowania można wykonywać również na powierzchniach metalowych.

Z patynowaniem związana jest również m.in. technika decoupage, która znana jest zapewne wszystkim miłośnikom ręcznego ozdabiania przedmiotów domowego użytku (np. skrzynek i pudełek) i polega ogólnie na przyklejaniu do przedmiotu uprzednio wyciętych obrazków, a następnie pokrywaniu określonej powierzchni wieloma warstwami lakieru.

W przypadku powierzchni drewnianych decoupage wiąże się z użyciem specjalnego, tzw. pękającego lakieru - werniksu jednoskładnikowego. Za jego pomocą na drewno nakleja się wycięte fragmenty papieru czy serwetek, a na koniec nakłada się grubą powierzchnię lakieru akrylowego.  

Bielenie drewna

Bielenie jest popularną techniką nadającą drewnu charakterystyczny, rustykalny charakter. Polega na postarzaniu drewna na biało, do czego wykorzystywana jest rozcieńczona farba akrylowa. Nakładamy ją na powierzchnię drewna wzdłuż słojów. Cechą pożądaną jest niedokładność, spod powłoki powinien przebijać się delikatnie naturalny odcień drewna. W zależności od docelowego efektu możemy nakładać (za pomocą pędzla lub wałka) warstwy o odmiennej intensywności. Musimy pamiętać, że jedna warstwa farby akrylowej nie zapewnia mocnego krycia, co w technice bielenia jest często wskazane.

Nieco trudniejsza metoda powiązana z techniką bielenia zakłada pomalowanie drewna bejcą lub lakierobejcą, a następnie przecieranie pomalowanej powierzchni przy użyciu woskowej świeczki. W połączeniu z dodatkowymi warstwami rozcieńczonego preparatu akrylowego osiągnięty zostanie realistyczny efekt fragmentarycznego łuszczenia się białej farby.

Z bieleniem związane są też takie techniki, jak woskowanie drewna na biało, postarzanie drewna specjalistycznymi farbami kredowymi czy ługowanie drewna (o subtelnym efekcie, w którym kolor drewna jest rozmyty, a słoje podkreślone), jednak najczęściej wykonywaną jest tzw. shabby chic.

Różni się zdecydowanie od poprzednich, ponieważ pierwszym krokiem jest pomalowanie drewna na fantazyjny kolor (np. fioletowy, turkusowy), choć najlepsze efekty zapewniają  kolory o pudrowych, przybrudzonych, stonowanych tonacjach.  Kolejne kroki są analogiczne do klasycznego bielenia – nacieramy niektóre miejsca woskiem, nakładamy warstwę jaśniejszej farby akrylowej i ścieramy powierzchnię woskowaną drobnoziarnistym papierem ściernym. Wówczas wyłania się wybrany przez nas wcześniej kolor. Istotne jest, by pomalować dany mebel bezbarwnym lakierem akrylowym odpornym na warunki atmosferyczne. Efekt tej metody postarzania drewna określić można jako spłowiałą i wytartą farbę.

Technika krak (cracle)

Może być powiązana z bieleniem mebli lub decoupage. Polega na utworzeniu efektu spękań na powierzchni drewna, do czego potrzebujemy werniksu. Cracle pojawia się również często przy metodach ozdabiania powierzchni metalowych i ceramicznych. Ta technika postarzania drewna prezentuje się inaczej w zależności od tego, jakiego typu pękającego lakieru użyjemy.

W przypadku techniki krak z werniksem jednoskładnikowym zaczynamy od nałożenia na powierzchnię drewna (już z wyżłobieniami) metalicznej lub uniwersalnej farby akrylowej. Po jej wyschnięciu nakładamy lakier do spękań i suszymy. Kierunek prowadzenia pędzla przy nakładaniu werniksu określa kierunek powstawania spękań. Ostatnim krokiem jest naniesienie pędzelkiem lub gąbką kolejnej warstwy uniwersalnej farby akrylowej – co ważne – o wyraźnie kontrastującej barwie. 

Decydując się na technikę krak z werniksem dwuskładnikowym, potrzebujemy dodatkowo patyny do podkreślenia spękań. Tak jak we wcześniejszej metodzie najpierw nakładamy farbę, a następnie dwie warstwy werniksu – po których natychmiastowo pojawiają się spękania. Ostatecznym krokiem jest pokrycie powierzchni drewna cienką warstwą patyny o wybranej (może być nawet czerwona, ciemnozielona czy pistacjowa) barwie i szybkie, delikatne usunięcie jej gąbką w taki sposób, by kolor widoczny był jedynie w spękaniach.

Przy postarzaniu drewna można również zignorować wymienione techniki, a do tworzenia pękań i żłobień użyć zupełnie innych narzędzi, np. cienkiego dłuta, młotka czy śrubokrętu. Co istotne, nie mogą być one zbyt ostre (np. nie może być to ostry nóż), gdyż uszkodzenie struktury drewna jest kategorycznie zakazane. Decydując się na bardziej profesjonalne narzędzia do drewna, warto zwrócić uwagę na oferty uznanych producentów takich, jak np. P.P.U.H. Dariusz Prochera. Ich asortyment obejmuje szlifierki, szczotkarko-odmuchiwarki oraz inny sprzęt do przemysłowego poszarzania drewna.

Jak wykonują postarzanie drewna profesjonaliści?

Jeżeli dysponujesz sporą ilością gotówki, możesz pokusić się o zakup fabrycznie postarzanych drewnianych elementów. Najczęściej są to deski podłogowe. Czy w profesjonalnych zakładach wykorzystuje się odmienne techniki postarzania drewna niż te opisane powyżej? Na początku jest ono poddane szczotkowaniu, pracownicy usuwają miękkie części słoja (drewno wczesne), a pozostawiają twarde fragmenty (drewno późne). Wykorzystuje się metody mechaniczne, czyli uszkadzanie (imitacja uszkodzeń drewna), kornikowanie, fazowanie (przy krawędziach desek), heblowanie lub szlifowanie. Kolejny proces to metoda barwienia chemicznego, dzięki której można uzyskać różne barwy, a ostatnim etapem jest zabezpieczenie drewna, w którym wykorzystuje się bezbarwne środki impregnujące, np. olej woskowy.

Warto mieć na uwadze, iż elementy drewniane postarzane w zakładach przemysłowych są znacznie droższe od tradycyjnego drewna. Cenowo lepiej opłaca się samodzielna próba postarzenia wybranych mebli, choć wymaga to czasu, umiejętności i cierpliwości.