Jak opanować kaligrafię japońską?

Jednym z pierwszych pytań, które zadają sobie osoby chcące spróbować sił w kaligrafii Kraju Kwitnącej Wiśni, brzmi: czy muszę znać język japoński? Zaraz potem pojawia się kolejna wątpliwość: czy potrzebuję nauczyciela? Trzecią, najłatwiejszą do rozstrzygnięcia kwestią, jest wybór odpowiednich przyborów do pisania japońskich znaków. W tekście odpowiadamy na te i wiele innych pytań związanych z kaligrafią japońską.

Shodō, w dosłownym tłumaczeniu „droga pisma”, czyli kaligrafia japońska, to sztuka pięknego pisania znaków z trzech głównych alfabetów: kanji, katakana i hiragana. 

Czy trzeba poznać język japoński, żeby zacząć w nim pisać?

Język japoński liczy sobie kilkadziesiąt tysięcy znaków. Do posługiwania się nim w codziennych kontaktach należy opanować około dwóch tysięcy znaków. Nawet taka liczba jest trudna do przyswojenia dla osoby, która wychowała się i odbyła edukację poza Japonią. Czy koniecznie musimy uczyć się japońskiego, żeby uprawiać japońską odmianę kaligrafii? 

Zdaniem przedstawiciela internetowego Sklepu Plastycznego 24 nie jest to konieczne: – Na szczęście nie musimy od razu poznawać wszystkich znaków. Do ćwiczeń kaligraficznych nie jest potrzebne rozumienie znaków, które piszemy. Kaligrafia nie jest tworzeniem tekstów, posługiwaniem się językiem jako narzędziem komunikacji, lecz sztuką precyzyjnego odwzorowania skodyfikowanych znaków. Informacja zawarta w określonym znaku jest wtórna wobec perfekcji prowadzenia linii i wykonania całego rysunku. Dlatego kluczowego znaczenia nie ma znajomość języka japońskiego, lecz ćwiczenia i dobór właściwych przyborów pisarskich.

Kaligrafia jako ćwiczenie duchowe

Japońska kaligrafia rządzi się nieco innymi zasadami niż kaligrafia europejska. Dotyczy to nie tylko narzędzi, ale też podejścia do procesu pisania. Doskonalenie się w precyzyjnym malowaniu znaków postrzegane jest jako szkoła charakteru, a nie tylko ćwiczenie zdolności manualnych.

Osoba, która chce osiągnąć autentyczną biegłość pisarską, musi wykazać się cierpliwością, wytrwałością i opanowaniem. Musi nauczyć się oczyszczać umysł, aby móc skoncentrować się wyłącznie na prowadzeniu linii, na utrzymaniu dynamiki oraz płynności ruchu dłoni i ramienia. O japońskim podejściu do kaligrafii najlepiej świadczy fakt, że w pisaniu znaków doskonalili się zarówno mnisi buddyjscy, jak i wojownicy. 

Na wysokim poziomie zaawansowania ćwiczenia dotyczą nie tylko dłoni, ale też ustawienia całego ciała i świadomego oddychania. Rozpoczęcie pracy często poprzedzała medytacja i ćwiczenia jogi. Wszystko razem pozwala uzyskać idealne panowanie nad motoryką własnego ciała – uczynić z niego doskonale sprawne narzędzie.

Japońskie przybory do kaligrafii 

Różnice pomiędzy kaligrafią europejska i japońską występują też na poziomie przyborów. Głównym narzędziem pisarskim w kaligrafii japońskiej jest pędzel z naturalnego (np. koziego) włosia. Szczecina jest okrągła i równomiernie zwęża się do ostrej końcówki. Wysokiej jakości pędzle są wyważone w taki sposób, aby nawet po wielu godzinach pisania nie doprowadzić do nadwyrężenia palców i dłoni. Pędzle są różnej grubości i wielkości: od pędzelków o przekroju 5 mm do 2 i więcej centymetrów. Specyfika trzymania pędzla „po japońsku” polega na tym, że zawsze jest on prowadzony pod kątem prostym do papieru.

Do kaligrafowania używany jest specyficzny tusz kaligraficzny w postaci stałej. Najwyżej cenione są tusze leciwe, które zdążyły „dojrzeć”. Tusz sprzedawany jest w postaci kostek, dostarczanych w drewnianych pudełeczkach. Rozrabianie tuszu polega na delikatnym pocieraniu kostki o kamień pisarski, który posiada niewielkie zagłębienie na wodę. Alternatywą jest naczynie do rozpuszczania tuszu w wodzie.

Bardzo charakterystycznym dodatkiem jest podłużny przycisk do papieru. Może być wykonany z kamienia, metalu czy nawet z ciężkiego, twardego drewna. Jego zastosowanie wynika z faktu, że kaligrafię uprawia się na pojedynczych kartkach, które należy w jakiś sposób ustabilizować na pulpicie. 

Oczywiście będziemy potrzebowali także odpowiedniego papieru. Najlepszy jest bez wątpienia ręcznie czerpany papier ryżowy. Znacznie tańsze, a przy tym równie dobre są zeszyty i bloki do kaligrafii oraz papiery akwarelowe, które doskonale współpracują z farbami i tuszami wodnymi.

Od czego zacząć naukę pisania japońskich znaków?

Jeżeli tylko istnieje taka możliwość, to zdecydowanie powinniśmy skorzystać z warsztatów kaligrafii lub pobierać indywidualne lekcje. Bezpośredni kontakt z nauczycielem jest niezastąpiony. Jeżeli nie mamy takiej możliwości, to możemy korzystać z podręczników do kaligrafii oraz internetowych tutoriali. We wszystkich odmianach kaligrafii, a w jej odmianie japońskiej w szczególności, liczy się czas poświęcony na pisanie znaków.

Gdy dopiero próbujemy zmierzyć się z kaligrafią japońską, nie ma sensu inwestować w specjalne, kosztowne przybory. Na początek wystarczy pędzel (do kaligrafii lub pędzel okrągły do farb akwarelowych), blok do kaligrafii i tusz wodny. A do tego mnóstwo cierpliwości i systematyczne ćwiczenia pisarskie.