Charakterystyka stylu zakopiańskiego w architekturze

Styl zakopiański, zwany również stylem witkiewiczowskim, jest wariantem stylu narodowego w polskiej architekturze. Bardzo popularny był na przełomie XIX i XX wieku. Jego założenia w latach 90. XIX wieku stworzył Stanisława Witkiewicz, architekt, pisarz i malarz. Chciał on stworzyć styl uniwersalny dla współczesnej mu architektury polskiej. Wzorował się przy tym na architekturze wernakularnej Podhala.

Folklor i sesecja

Styl zakopiański łączy w sobie elementy budownictwa ludowego i stylistykę secesyjną. Witkiewicz przekształcił w swoich projektach dwuizbowe chłopskie chałupy w wygodne, funkcjonalne wille. Klasycznym przykładem budownictwa utrzymanego w stylu zakopiańskim są jedno- lub dwutraktowe domy drewniane stawiane na wysokiej podmurówce z kamienia, posiadające spadziste dachy pokryte często gontem. Drewniane konstrukcje na zrąb budowane były z drewnianych płazów. Wille stanowiły z założenia miejsce wypoczynku dla mieszkańców większych miast. Typowych ich elementem była odkryta weranda z widokiem na malownicze góry.

Dekoracje i ornamenty

Dla stylu witkiewiczowskiego ważnym elementem była ponadto dekoracja architektoniczna. Witkiewicz sięgnął po popularny w budownictwie ludowym ornament. Dachy willi ozdobione były pazdurami, a szczyty nad oknami motywem słoneczek. Stanisław Witkiewicz to twórca i główny projektant stylu zakopiańskiego, ale potem promowali go inny twórcy. Najważniejsi z nich to W. Eliasz-Radzikowski, J. Wojciechowski oraz W. Matlakowski. Najlepsze realizacje stylu zakopiańskiego powstały na Podhalu, mimo że miał być to uniwersalny styl narodowy. W ten sposób budowano wille, pensjonaty, domy mieszkalne i kościoły aż do końca lat 20. XX wieku. Wiele z nich możemy do dziś podziwiać przechadzając się po Zakopanem. Warto wtedy zarezerwować sobie nocleg w samym Zakopanem, np. w will Excelsior, wybudowanej w latach 30. XX wieku.

Czy to styl jedynie architektoniczny?

W czasach swojej największej popularności styl zakopiański obejmował nie tylko architekturę, ale i meblarstwo, sztukę tkaniny i inne elementy wystroju. Pierwszym budynkiem, który wzniesiono w tym stylu jest słynna willa Koliba. Jej budowa została zrealizowana w latach 1892-1892 przy ulicy Kościeliskiej w Zakopanem. Poza tym w tej stylistyce utrzymane są m.in. wille Konsantynówka, Rialto, Oksza, Pod Jedlami, siedziba Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, kamienica Pod Góralem w Łodzi, kaplica na Jaszczurówce oraz dworzec kolejowy w miejscowości Syłygudyszki na Litwie. Styl zakopiański cieszył się sporą popularnością również wśród architektów pracujących w Warszawie i we Lwowie.