Jak dochodzić prawa do spadku?

Prawo spadkowe to bardzo rozbudowana i dość skomplikowana dziedzina, określająca na jakich zasadach dzielony jest majątek zmarłej osoby pomiędzy żyjącymi członkami jego rodziny. Czy po śmierci bliskiej osoby mamy prawo do części jej majątku bez testamentu? Czym jest zachowek? Kto może zostać wydziedziczony? Odpowiedzi znajdziemy w poniższym tekście.

Spadek bez testamentu?

Testament to poświadczone notarialnie pismo, w którym spadkodawca opisuje w jaki sposób jego majątek ma zostać podzielony między członków rodziny po jego śmierci. To bardzo przydatny dokument, ponieważ jasno wskazuje, komu należy się jaka część spadku. Co jednak się dzieje, jeśli spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu?

W takich przypadkach decydujące są zawarte w czwartym rozdziale Kodeksu Cywilnego zapisy – wyjaśnia notariusz Łukasz Górski – Określają one między innymi kolejność nabywania spadku przez spadkobierców oraz przysługującą im część spadku. Przykładowo pierwszą w kolejności grupą krewnych, którym przysługuje spadek, są dzieci oraz małżonek krewnego. Majątek jest dzielony między nich w równych częściach, z zastrzeżeniem, że małżonek nie może otrzymać mniej, niż ¼ majątku. Jeśli więc zmarły pozostawił po sobie więcej niż czwórkę dzieci, ¾ jego majątku jest dzielone między nich. Jeśli z kolei któreś z dzieci zmarło przed spadkodawcą, to jego zstępni otrzymują prawo do otrzymania części majątku. Dalsi w kolejności do dziedziczenia są rodzice zmarłego, jego rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa. Jeśli zmarły nie posiadał żadnych spadkobierców, jego majątek zostaje przejęty przez gminę lub Skarb Państwa.

Czym jest zachowek?

Spadkodawca w swoim testamencie nie zawsze uwzględnia osoby, które zgodnie z Kodeksem Cywilnym należą do grup dziedziczących. Nie oznacza to jednak, że nie mają one prawa do spadku, bowiem prawo stoi na stanowisku, że krewnym zmarłego należy się – z wyłączeniem niektórych przypadków – pewna część spadku. Ten tak zwany zachowek może zostać pokryty przez powołanie do dziedziczenia, zapis windykacyjny lub darowiznę – osoba uprawniona do zachowku może również żądać od spadkobierców świadczenia pieniężnego służącego uzupełnieniu zachowku. Zachowek należy do długów spadkowych. Dochodzenie do zachowku jest dobrowolne – osoba, której przysługuje to prawo może od niego odstąpić. Roszczenie pod adresem spadkobierców o wypłatę zachowku można składać do 5 lat od daty otwarcia testamentu.

Wydziedziczenie – czy to możliwe?

Wbrew powszechnemu mniemaniu pozbawienie krewnego prawa do spadku nie jest proste – nie wystarczy pominąć go w testamencie. Taka decyzja musi posiadać uzasadnienie i zostać udokumentowana notarialnie. Kiedy możliwe jest pozbawienie członka rodziny prawa do spadku?

• Kiedy dana osoba wbrew woli spadkodawcy postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, np. nadużywa narkotyków bądź prowadzi działalność przestępczą
• Dopuściła się względem spadkodawcy lub bliskich mu osób umyślnego przestępstwa przeciw życiu, zdrowiu, wolności, czci.
• Nie dopełnia obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy, np. nie utrzymuje z nim kontaktu, nie zapewnia opieki w chorobie.

Niemniej osoba wydziedziczona w ten sposób może dochodzić swoich praw do spadku, np. jeśli przed śmiercią spadkodawca udzielił jej wybaczenia i są na to świadkowie.